In gesprek met Berthold Gunster

Een korte inleiding: de start van Omdenken ligt rond het jaar 2001. In dat jaar begint Berthold Gunster onder de noemer ‘de Ja-maar Show’ een interactieve training voor bedrijven en organisaties. Met terugwerkende kracht blijkt dat het begin van een hele serie ontwikkelingen: sindsdien zijn letterlijk duizenden workshops, trainingen en theatershows verzorgd bij bedrijven en organisaties in binnen- en buitenland. Ook verschenen er meer dan tien boeken - allen bestsellers. Ruim 750.000 mensen namen tot nu toe deel aan lezing, workshop of show over omdenken. Tijd om Berthold eens aan de tand te voelen over zijn gedachtegoed en eventuele toekomstplannen.

Je bent ooit begonnen met de Ja-maar Show. Wat was de aanleiding voor dat programma?
Waar ik me aan ergerde was dat nogal wat mensen – waaronder ikzelf, ik wil mezelf geenszins vrijpleiten – bij een nieuw idee als eerste geneigd zijn ‘ja-maar’ te zeggen. ‘Ja, maar dat is vroeger al eens een keer geprobeerd, toen werkte het ook niet.’ ‘Ja, maar zouden we het niet even in de week leggen’.

Wat is daar fout aan?
Tja. Dat schiet natuurlijk allemaal niet op. Je voortdurend zo opstellen is identiek aan op de tribune plaatsnemen, overal commentaar op hebben, maar never nooit het speelveld betreden. Lekker laf en makkelijk. Ja-maar in deze vorm is identiek aan gezeur, gezeik en gemekker. Vooral binnen organisaties remt deze houding de groei en innovatie. Daar besloot ik toen met de Ja-maar Show iets aan te doen.

Is ja-maar altijd fout?
Nee. Dat is weer te kort door de bocht. Als je boekhouder, wetenschapper of onderzoeksjournalist bent, word je juist geacht om te ja-maren; je wordt zelfs betaald om een kritische houding in te nemen. Dus is het de kunst beide benaderingen af te wisselen. De ene keer ja-maar. Kritische vragen stellen. Het nog niet weten. Nadenken. De andere keer ja-en. Omarmen wat er is. Roeien met de riemen die je hebt. Er wat van zien te maken. Het is de kunst om – net zoals je op twee benen loopt – de beide posities in het leven voortdurend af te wisselen. Reflectie versus actie. Denken versus doen.

Na de Ja-maar Show was er de Omdenkshow, en nu heb je weer een nieuwe Omdenkshow ontwikkeld. Je benadrukt daarin onze instinctieve reflex tot vastdenken. Wat bedoel je daarmee?
Daarmee bedoel ik dat we, zodra we met een nieuw probleem geconfronteerd worden, automatisch geneigd zijn dat probleem met een oude manier van denken op te lossen. Vaak met averechts effect. Bij oude mensen kun je die neiging makkelijk herkennen. Toen ik een keer bij mijn schoonvader langskwam, zag ik dat hij een tekstbestand van 180 pagina’s aan het overtypen was. Ik vroeg hem waarom hij dat deed, want het leek me wel een beetje vreemd. Hij antwoordde: ‘Omdat ik het in een ander lettertype wil’. Tragisch toch? Je kunt erom lachen, maar we kunnen ons er beter van bewust zijn dat wij allemaal geneigd zijn op die manier met problemen om te gaan: zonder naar de feiten te kijken, proberen we onze oude oplossingen toe te passen.

Wat is het gevaar van die reflex?
Dat we niet innoveren. Wat op dit moment of in het verleden werkte, hoeft immers niet te werken in de toekomst. Henry Ford, de grondlegger van de moderne auto-industrie, begreep dat al. Hij zei - vermoedelijk, want we kunnen de originele bron niet vinden: Als ik mensen gevraagd had wat ze hadden willen hebben, hadden ze waarschijnlijk gezegd ‘snellere paarden’.

Veel mensen kennen Omdenken niet van de zakelijke shows en workshops, maar van de boeken en via social media. Daar heeft het toch ook vaak betrekking op relationele problemen?
Ja. Dat klopt. Je kunt omdenken toepassen op ieder aspect van het leven. Het is een levenshouding die je ook in de omgang met andere mensen goed kunt gebruiken. "Ja" zeggen tegen de ander bijvoorbeeld. Zien wie de ander is, in plaats van hoe de ander zou-moeten-zijn. We zijn ons hele leven maar druk met het veranderen van andere mensen, maar waarom? Zij zijn wie ze zijn, en jij bent wie jij bent. Wat je wel kunt veranderen is hoe je reageert op de ander. Meer ligt er niet in je macht. Die wetenschap kan enorm veel rust geven. Thuis, maar ook op de werkvloer.

Dus je kunt omdenken overal op toepassen?
Ja, op alle gebieden in je leven, zowel zakelijk als persoonlijk. Dat betekent niet dat je ieder probleem om kunt denken, maar wel dat omdenken geschikt is voor iedereen. Want problemen komen immers overal voor. En we hebben ze allemaal. Ze vragen wel allemaal een net iets andere omdenkstrategie.

In je boeken heb je het ook over de strategie van het verleiden. Dat klinkt nogal kinky. Wat bedoel je daarmee?
Haha. Ik bedoel de term neutraler dan hoe jij hem opvat. De strategie van het verleiden maakt gebruik van het verlangen van de ander. Deze strategie is, ook als het gaat om kinderen, uiterst effectief. Angst kan mensen tijdelijk in beweging brengen. Verlangen kan mensen echter structureel van gedrag doen veranderen. Als mensen diepgaand iets willen, er intens naar verlangen, doen ze uit zichzelf alles wat nodig is om te krijgen wat ze willen. Niet omdat het moet, maar omdat ze het willen.