Radicaal en fundamenteel ander uitgangspunt

Het verhaal van Avon van vorige week is een prachtig bewijs van de mogelijkheid een probleem op te lossen door simpelweg dat wat goed gaat te versterken. Die gedachte druist echter in tegen ons gevoel. Wij zijn zo doordrongen van de gedachte dat als er een probleem is, er ook fouten en oorzaken gevonden moeten worden dat het als ongeloofwaardig, naïef en halfslachtig op ons overkomt om alleen maar te kijken naar wat er goed gaat. Met name als de problemen erg groot lijken zullen de meeste mensen zich tegen die gedachte verzetten. ‘Kijken naar wat er goed gaat? Het idee! Kijk eens om je heen wat een ellende, laten we ons daar liever mee bezighouden!’

Wie op een bekrachtigende manier naar de werkelijkheid gaat kijken, kiest een radicaal en fundamenteel ander uitgangspunt dan wanneer er op een traditionele manier naar de werkelijkheid wordt gekeken. Bedenk dat geen enkel probleem altijd en overal aanwezig is. Je kunt je richten op de momenten dat het probleem er is, je kunt je ook richten op de momenten dat het probleem er juist niet is. Zo kun je een onderzoek starten op basis van de onderzoeksvraag: hoe komt het dat sommige mensen crimineel gedrag vertonen? Je benadert hetzelfde vraagstuk echter vanuit een heel andere invalshoek als je onderzoekt waarom juist zoveel mensen zich aan de regels houden.

Drie situaties

Wanneer is de strategie van het bekrachtigen het meest effectief te gebruiken? In essentie zijn drie situaties daar uiterst geschikt voor. Alle drie zijn het situaties waarbij sprake kan zijn van een hefboomeffect: een kleine bekrachtiging zorgt voor een grote verandering.

1. Wankel evenwicht

Ten eerste: situaties waarin sprake is van een wankel evenwicht. Zeg maar een weegschaal die helt naar een bepaalde kant. Door aan de andere zijde een licht gewicht bij te plaatsen kan de weegschaal doorslaan naar de andere kant. Dit verschijnsel kennen we bij vraag en aanbod van werk. Als er 50 banen zijn en 51 potentiële werknemers is er sprake van overschot op de arbeidsmarkt, als er 49 mensen een baan zoeken is er plotseling sprake van schaarste. Hetzelfde is te zien bij het draagvlak voor politici. Hebben ze het vertrouwen van een kleine meerderheid, dan is er niets aan de hand. Een paar stemmen minder en de kranten spreken van een aardverschuiving.

2. Metamorfoses

Ten tweede: situaties waarin sprake kan zijn van metamorfoses, plotselinge overgangen. Zo is water bij een temperatuur van -1 graden Celsius ijs, zodra er een beetje warmte wordt toegevoegd, lijkt de situatie totaal veranderd. De overgang van een rups naar een vlinder is vergelijkbaar. Revoluties zijn daar een goed voorbeeld van.

3. Systemen

Ten derde: situaties waarin sprake is van systemen. Zoals we al vaker hebben gezien, daar waar loops zijn, waarbij een positieve impuls leidt tot positieve feedback, kan een opwaartse vicieuze cirkel ontstaan. Leerlingen die zich door hun leraren gewaardeerd voelen, gaan zich beter gedragen. Met nog meer bekrachtiging als gevolg. Voetbalteams die een tijdje slecht presteren kunnen op een vergelijkbare manier een plotselinge verandering ondergaan. Een gewonnen wedstrijd versterkt de moraal, de pers reageert positief, er wordt fanatieker getraind, de volgende wedstrijd wordt opnieuw gewonnen en zo raakt het team ‘opeens’ in een staat van flow.

Tot slot

Dit vierluik over de omdenkstrategie is bijna klaar. Tot slot nog twee dingen.

Eerst een aardig voorbeeld over het effect van bekrachtigen in relatie tot verbieden. In de Amerikaanse staat Arizona is een versteend woud. Ondanks dat er overal in het bos borden staan om bezoekers te waarschuwen dat ze geen souvenirs uit het bos mogen meenemen, wordt er jaarlijks bijna 14.000 kilo versteend hout uit het bos gestolen. Robert B. Cialdini, hoogleraar psychologie en marketing, die zich vooral bezighoudt met het vraagstuk hoe mensen elkaar beïnvloeden, werd in 2002 gevraagd om een methode te ontwikkelen die het aantal diefstallen zou verminderen.

Cialdini en zijn team kwamen tot de conclusie dat de borden die overal geplaatst waren averechts werkten. Die borden waren er vast niet voor niets. Blijkbaar nam iedereen stenen mee. Mensen die normaal gesproken niet eens zouden bedenken iets mee te nemen, werden als het ware uitgenodigd dat toch te doen. Waarom niet? Iedereen doet het toch!

De psychologen vervingen de waarschuwingsborden door mededelingen waarin de bezoekers bedankt werden voor hun keurige gedrag. En hoe fijn het was dat iedereen juist de natuur de natuur liet. Het effect was spectaculair. Alleen al door het plaatsen van andere borden nam de diefstal sterk af: daarna werd er bijna 50 procent minder gestolen.

Als laatste. We zouden het bijna vergeten. We moeten nog antwoord geven op het aantal keren dat papier gevouwen moet worden om de maan te bereiken. Het antwoord luidt: slechts 42 keer. En dan schiet je de maan zelfs nog met maar liefst 55.804 kilometer voorbij. Klinkt krankzinnig, nietwaar?! Wat helpt om het te begrijpen is om ook hier – net als bij de plompenbladeren – terug te redeneren. Na 41 keer vouwen heeft de toren een hoogte die tot halverwege de maan reikt, na 40 keer tot een kwart van de hoogte. Ook voor deze vergelijking geldt dat het vooral in het begin heel erg langzaam gaat: het kost meer keren vouwen om van de grond tot de hoogte van een gemiddeld huis te komen, dan van de hoogte van een huis tot de maan.

Heb jij ook een omdenkverhaal?

Iedere zondag lees je op deze website een Omdenkverhaal. Kom je zelf zo'n verhaal tegen? Bijvoorbeeld in de krant, op je werk, thuis of online. Of heb je zelf iets omgedacht dat perfect past tussen alle Omdenkverhalen op deze website? Laat het ons dan vooral weten, want we zijn altijd op zoek naar fraaie voorbeelden. Mail jouw verhaal of tip naar contact@omdenken.nl. Dank je wel!